Słomowski Stanisław h. Abdank (zm. 1575), sufragan krakowski, arcybiskup lwowski. Pochodził z niezbyt zamożnej rodziny wielkopolskiej, był synem Wincentego (zm. 10 X 1556), dziedzica Czechowa i Jarząbkowa w pow. gnieźnieńskim, i Anny Starczynowskiej.
Spokrewniony z bpem krakowskim Piotrem Tomickim – przebywał w młodości na jego dworze; serwitorem biskupa był także jego rodzony brat Jan (1530). W opublikowanym w r. 1524 w Krakowie przez siostrzeńca Tomickiego Andrzeja Krzyckiego zbiorku „De sectatoribus Lutheri et aliorum haeresiarchum” zamieścił S. epigramat, będący prawdopodobnie oddźwiękiem zorganizowanej we Wrocławiu w dn. 20–24 IV t.r. z inicjatywy luterańskiego reformatora Jana Hesa publicznej dyskusji w sprawach wiary. Dn. 16 V 1525 wspólnie z bratankiem Krzyckiego Janem zapisał się S. na Uniw. Krak. Dn. 25 I 1526 objął kanonię Szczytnicką w kapitule katedralnej krakowskiej. Najpewniej wkrótce potem wyjechał na studia do Włoch; wg Jakuba Skrobiszewskiego uzyskał stopień doktora obojga praw. Dn. 5 V 1529 został S. kanonikiem w kapitule katedralnej poznańskiej, a 20 V – w gnieźnieńskiej. W lutym 1540 zrezygnował z kanonii Szczytnickiej, lecz już 15 IV t.r. w kapitule gnieźnieńskiej przesunął się na lepiej uposażoną kanonię Okoniewską. Przed r. 1549 dostał prepozyturę w kolegiacie kaliskiej, kanonię kielecką, archidiakonię sądecką, miał nadto altarię św. Marii Egipcjanki w katedrze krakowskiej (do r. 1550). Dn. 2 X 1549 objął ponownie, zwolnioną po przejściu Stanisława Hozjusza na biskupstwo chełmińskie, kanonię Szczytnicką. W l. 1537–44 często przebywał w Poznaniu, uczestniczył w ingresie bpa Jana z książąt lit. na katedrę poznańską (1537), w elekcji na bpa poznańskiego Stanisława Oleśnickiego (1538), a później (1544) Pawła Wolskiego, kanclerza w. kor. Dużo czasu spędzał także w Krakowie i na ogół regularnie brał udział w posiedzeniach kapituły. Już w l. trzydziestych nawiązał bliskie kontakty z siostrzeńcem Krzyckiego Andrzejem Zebrzydowskim; w r. 1533 zamierzał mu odstąpić na mieszkanie swój dom kanoniczy. Gdy Zebrzydowski został bpem kujawskim, S. został jego sekretarzem, oddawał mu różne usługi w Krakowie, m. in. załatwiał jego sprawy na dworze królewskim.
Przed objęciem przez Zebrzydowskiego stolicy biskupiej w Krakowie, S. prowadził w jego imieniu negocjacje z miejscową kapitułą. Zebrzydowski z kolei nie szczędził mu względów, protekcji oraz uznania. Gorąco polecał S-ego wysoko postawionym osobistościom (królowa Bona, referendarz Walenty Dembiński, bp Samuel Maciejowski, kaszt. poznański Andrzej Górka), podkreślał przy tym łączące go z S-m pokrewieństwo, nazywając go bratem. Natychmiast po objęciu rządów w diec. krakowskiej mianował S-ego w r. 1554 swoim wikariuszem generalnym i oficjałem krakowskim, dał mu instytucję na kantorię krakowską, na którą to prałaturę instalował się S. 6 III 1559. W jesieni t.r. wychwalając S-ego przed kard. A. Fernese, prosił Zebrzydowski o opatrzenie go jakimś beneficjum papieskim i zalecał jako sufragana. Dn. 14 II 1560 został S. sufraganem krakowskim z tytułem biskupa laodycejskiego. Po śmierci Zebrzydowskiego, wyznaczony przezeń na jednego z egzekutorów testamentu, zajmował się na początku r. 1561 realizacją jego ostatniej woli. Dn. 3 I 1561 został wybrany przez kapitułę krakowską na delegata na synod prowincjalny do Piotrkowa. W synodzie tym, który po zmianie miejsca i terminu odbył się 2 III w Warszawie, wziął S. udział, a powróciwszy do Krakowa przedstawił 28 III kapitule przebieg obrad i powzięte uchwały, m. in. o opodatkowaniu się duchowieństwa. W sierpniu t.r. uczestniczył w pogrzebie hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnowie. Dn. 11 III 1562, podczas ingresu do katedry krakowskiej bpa Filipa Padniewskiego, witał go w imieniu kapituły piękną mową po łacinie.
Pod koniec marca 1565 Zygmunt August mianował S-ego arcybiskupem lwowskim. S. zwrócił się wówczas do kard. Stanisława Hozjusza o poparcie w Kurii rzymskiej, ponieważ pragnął uzyskać zwolnienie z opłat kancelaryjnych. Decyzja króla o nadaniu S-emu arcybiskupstwa lwowskiego została przez hierarchię przyjęta z aprobatą. Nuncjusz papieski G. F. Commendone wystawił mu pochlebną opinię, pisząc, że jest to «mąż lat podeszłych, szczery katolik i przykładnego życia». Równocześnie doradzał S-emu, aby wraz z innymi pismami przesłał do Rzymu wyznanie wiary. Bullą z 7 IX 1565 papież Paweł IV zatwierdził królewską nominację. Uroczysty i okazały ingres na stolicę lwowską odbył S. 7 XII t.r.; w imieniu kapituły witał go Piotr Skarga. Następnie przez trzy dni podejmował S. kolejno duchowieństwo, władze miejskie i przebywającą we Lwowie szlachtę. Z okazji wyniesienia do godności arcybpa złożył S-emu gratulacje poeta Grzegorz z Sambora; w wierszowanym wstępie do opublikowanego w Krakowie utworu „Ecloga I” sławił go jako wzór gorliwości kapłańskiej.
Pochłonięty sprawami arcybiskupstwa mało udzielał się S. w życiu publicznym. W kwietniu 1566 przybył na sejmik przedsejmowy woj. ruskiego do Sądowej Wiszni, pojawił się także na sejmie lubelskim t.r. Był widocznie krótko, ponieważ w diariuszu sejmowym nie zanotowano jego obecności. Dn. 22 VI król nadał mu ius patronatus wszystkich kanonii i mansjonarii w katedrze lwowskiej, 27 VI poparł S. wystąpienie prymasa Jakuba Uchańskiego, wzywające króla do zamieszkania z królową Katarzyną. Zgodnie z podjętą na tym sejmie 23 V uchwałą senatu o dobrowolnym opodatkowaniu się, złożył 100 grzywien. W r. 1567 był jednym z komisarzy królewskich, którzy przeprowadzili przejęcie star. stryjskiego z rąk Zofii z Tarnowskich Ostrogskiej i przekazali je młodemu Mikołajowi Sieniawskiemu. We wrześniu 1568 dostał od króla w dożywocie wsie Obroszyn i Olenczyce w star. lwowskim. Nie uczestniczył jednak ani w sejmie lubelskim 1569 r., ani w zjazdach w okresie pierwszego bezkrólewia. Dopiero w październiku 1573 był (wg informacji Andrzeja Dudycza) w Krakowie w gronie senatorów oczekujących na przybycie Henryka Walezego. Był w Krakowie także w lutym 1574 i wziął udział w pogrzebie Zygmunta Augusta, 12 II odprawił egzekwie w kościele Świętej Trójcy. Uczestniczył w uroczystościach z okazji koronacji Henryka Walezego i w sejmie koronacyjnym. Podczas dyskusji w senacie w sprawie trybu postępowania wobec Samuela Zborowskiego przychylił się do stanowiska tych senatorów, którzy uznali za słuszne pozwanie go jako winnego śmierci kaszt. przemyskiego Andrzeja Wapowskiego i wyznaczenie mu terminu rozprawy sądowej. Podczas sporu o konfirmację praw przez króla 19 III podpisał protest przeciw uznaniu konfederacji warszawskiej «de religione» i twierdził (31 III), iż królewska przysięga nie powinna dotyczyć żadnych aktów pochodzących z okresu bezkrólewia.
Po ucieczce Henryka, S. był 28 VII 1574 na zjeździe woj. ruskiego we Lwowie i podpisał uchwały zawiązanej tam konfederacji, dotyczące sądownictwa. Obecny na zgromadzeniu szlachty we Lwowie 28 II 1575 został powołany na członka ustanowionych w województwie sądów ultimae instantiae. Na sejmiku 12 IV t.r. wyraził, podobnie jak inni, zgodę na przełożenie sądów z powodu zjazdu stężyckiego.
Jako ordynariusz archidiecezji skupił się nad uporządkowaniem jej stanu majątkowego. Udało mu się wyprocesować utracone przez poprzedników dochody i majętności, starał się o właściwe zarządzanie dobrami swego stołu i o podniesienie ich stanu gospodarczego. Troszczył się o kościół katedralny, w którym jego staraniem wzniesiono wielki ołtarz, dbał o arcybiskupie siedziby; przeprowadził restaurację rezydencji we Lwowie i w Dunajowie. Archidiecezją zarządzał energicznie a nawet autokratycznie. Synodu diecezjalnego nie zwołał. Cieszył się uznaniem kapituły, z którą utrzymywał dobre stosunki. Zmarł 22 IX 1575 we Lwowie.
Współczesny S-emu Bartosz Paprocki poświęcając mu w „Panoszy…” (Kr. 1575) krótki wiersz, charakteryzował go jako osobistość znaną w Rzymie, człowieka niezwykle uczonego, pobożnego i pełnego miłości ku ojczyźnie. Grzegorz z Sambora, którym S. się opiekował, dedykując mu w r. 1570 utwór „D. Stanislai Costuli vita” sławił, chyba nie całkiem bezinteresownie, jego hojność.
Estreicher; Hierarchia catholica medii aevii, III 218, 223; Korytkowski, Prałaci gnieźn., III; Łętowski, Katalog bpów krak.; Niesiecki; Nitecki P., Biskupi Kościoła katolickiego w Polsce, W. 1992 (mylnie jako Słomkowski); Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac.; – Chodynicki I., Historia stołecznego miasta Lwowa od założenia do czasów teraźniejszych, Lw. 1865 s. 365; Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski, W. 1985; Friese Ch. G., La métropolitaine de Léopol avec archevêques jusqu’à notre temps, Varsovie 1758; Hajdukiewicz L., Księgozbiór i zainteresowania bibliofilskie Piotra Tomickiego na tle jego działalności kulturalnej, Wr. 1961; Turkawski M., Życie i dzieła G. Wigilancjusza Samborczyka poety łacińsko-polskiego w XVI w., w: Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Realnego i Wyższego Gimnazjum w Kołomyi 1878, Kołomyja 1878 s. 3–68; – Acta Tom., XI, XV; Akta grodz. i ziem., XX; Akta kapituł z w. XVI, nr 91, 107, 230, 243; Album stud. Univ. Crac., II 227; Diariusz sejmu lubelskiego 1566 roku, Oprac. I. Kaniewska, Wr. 1980; Dudithius A., Epistolae editae curantibus L. Szczucki et T. Szepessy, Pars I 1554–1567, Budapest 1992, Pars II 1568–1573, Budapest 1995; Elementa ad fontium editiones, XXII, LIX; Hosii epistolae, I, II, VI; [Zimorowicz J.], Józefa Zimorowicza pisma do miasta Lwowa odnoszące się, Wyd. K. J. Heck, Lw. 1889; Krzycki A., Carmina, Ed. K. Morawski, Kr. 1888 s. 99 i n.; Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej w r. 1529, Wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wr. 1968; Matricularum summ., V nr 3636, 3652, 3679, 3776, 3922, 4145, 4150, 9737, 10632; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Pamiętniki o dawnej Polsce z czasów Zygmunta Augusta, II 103, 203, 274–5; Pirawski T., Relatio status almae archidioecesis Leopoliensis, Ed. K. J. Heck, Lw. 1893; Przybyszewski, Wypisy źródł. do dziej. Wawelu, VII (Źródła do dziejów Wawelu, XI); Rzepnicki F., Vitae praesulum Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, P. 1761 I; Skrobiszewski J., Vitae archiepiscoporum Haliciensium et Leopoliensium, Leopoli 1628; Uchańsciana, I–III, V; Zebrzydowskiego korespondencja; – Arch. Kapituły Katedralnej w Kr.: Acta actorum, t. 3 k. 14–15, 247, t. 4 k. 330, t. 5 k. 176, 335, 422, 426, 428; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Acta episcopalia t. 28 k. 21, 406, 534–535, Acta officialia t. 87 k. 915, Acta administr. t. 5 k. 107; B. Kórn.: rkp. 243 k. 272; B. PAN w Kr.: rkp. 4835 IV.
Irena Kaniewska